Radziwiłł Stanisław Wilhelm (1880–1920), ordynat dawidgródecki, adiutant Wodza Naczelnego. Ur. 6 II w Berlinie, był synem Antoniego Wilhelma (zob.) i Marii z domu de Castellane (zob.).
W r. 1904, po śmierci ojca, stał się R. dziedzicem części jego dóbr, które zaczęto odtąd nazywać odrębną ordynacją dawidgródecką. Dobra te obejmowały ogromne puszcze i błota na Polesiu pomiędzy rzekami Prypeć, Horyń i Stwiga. Gdy wybuchła wojna rosyjsko-japońska, poszedł na nią jako ochotnik; związane to było z przyjęciem obywatelstwa rosyjskiego i zrealizowaniem praw do ordynacji dawidgródeckiej (K. Skirmunt). R. był zapalonym myśliwym oraz kolekcjonerem dzieł sztuki. Przed pierwszą wojną światową w lasach ordynacji dawidgródeckiej polował m. in. cesarz niemiecki Wilhelm II. R. był początkowo zaręczony z hr. Chotek, siostrą morganatycznej żony Franciszka Ferdynanda Habsburga. Ożenił się jednak (1906) z Dolores Radziwiłłówną. Po matce R. miał otrzymać także dobra Kleinitz w Prusach, jednak wobec wybuchu wojny i podjęcia przezeń służby w armii rosyjskiej rząd niemiecki obłożył je sekwestrem. R. służył początkowo jako lejtnant 13 p. ułanów pruskich, potem zaś w 1 p. ułanów nerczyńskich w tzw. dzikiej dywizji. Walczył wówczas w Karpatach. Wg B. Taurogińskiego zgłosił się z sotnią dowodzonych przez siebie Kozaków nerczyńskich do oddziałów polskich tworzonych przy armii rosyjskiej. Jeszcze w r. 1915 R. wypowiadał się bardzo krytycznie o Józefie Piłsudskim i jego akcji u boku państw centralnych. W październiku 1917 należał do założycieli i przywódców Stronnictwa Narodowo-Zachowawczego (SN-Z) w Piotrogrodzie, które opowiadało się za współpracą z Rządem Tymczasowym i koalicją, ale uznawało Radę Regencyjną za «jedyny prawowity rząd polski». R. został sekretarzem Koła SN-Z w Mińsku oraz współdziałał z innymi ugrupowaniami polskimi w Rosji w ramach Polskiej Narodowej Komisji Wykonawczej i Bloku Jedności Narodowej w Moskwie.
Po ustąpieniu okupacji niemieckiej R. zgłosił się na początku lutego 1919 do 3 p. ułanów i objął dowództwo szwadronu Ziemi Mazowieckiej walczącego w składzie Frontu Litewsko-Białoruskiego gen. Wacława Iwaszkiewicza i gen. Stanisława Szeptyckiego. Uczestniczył m. in. w bojach o Łuniniec i Słuck, odznaczył się pod Waliszczami, Hancewiczami, a zwłaszcza Malkowiczami w dn. 7 VII 1919. Wkrótce potem, 30 VII, otrzymał przydział na stanowisko adiutanta Wodza Naczelnego. Jako osobisty adiutant Piłsudskiego w stopniu rotmistrza poprosił o przydział na front i jako szef sztabu płk Gustawa Orlicz-Dreszera, dowódcy 17 p. ułanów, brał udział w ofensywie kwietniowej na Ukrainie. Został ciężko ranny podczas walki o Malin, dowodząc obroną stacji po wjeździe radzieckiego pociągu pancernego. Istnieje wersja głosząca, iż R. zginął dobity kolbami i bagnetami po wydaniu rannego przez chłopa, w którego chacie go złożono (Woyniłłowicz). Wersji tej nie potwierdza jednak rodzina. Zmarł 28 IV 1920. Pośmiertnie został awansowany na majora. Skromny pogrzeb odbył się z udziałem Piłsudskiego w kościele Św. Krzyża w Warszawie, skąd trumnę przewieziono do Nieświeża. Tu w dn. 25 X 1926 Piłsudski udekorował R-a pośmiertnie złotym Krzyżem Virtuti Militari IV kl., co stało się pretekstem do słynnego zjazdu ziemian kresowych w Nieświeżu i zbliżenia tego środowiska do sanacji.
R. był żonaty z Dolores Konstancją (Dolly) z Radziwiłłów (1886–1966), siostrą Hieronima (zob.), która w r. 1921 poślubiła Leona Radziwiłła (zob.). Ich córka Anna (ur. 1907) wyszła za mąż za Gillesa ks. de Maillé de la Tour Landry.
Borkowski J. Dunin, Genealogie żyjących utytułowanych rodów polskich, Lw. 1914 s. 81; Mater. do biogr., geneal. i herald. pol., II 214; Lista strat Wojska Polskiego. Polegli i zmarli w wojnach 1918–1920, W. 1934 s. 726; – Kmicic-Skrzyński L., Zagon na St. Teterew i Malin, „Bellona” 1921 nr 10; Kutrzeba T., Wyprawa kijowska 1920 roku, W. 1937; Nowakowski T., Die Radziwills. Die Geschichte einer grossen europäischen Familie, München 1967 (poza indeksem s. 416); Przybylski A., Wojna polska 1918–1921, W. 1930; Rudnicki S., Działalność polityczna polskich konserwatystów 1918–1926, W. 1981; Taurogiński B., Z dziejów Nieświeża, W. 1937; Wrzosek M., Polskie korpusy wojskowe w Rosji w latach 1917–1919, W. 1969; – Archiwum Polityczne Ignacego Paderewskiego, W. 1974 I; Badeni S., Wczoraj i przedwczoraj, Londyn 1963 s. 50–1; Dokumenty i materiały do historii stosunków polsko-radzieckich, W. 1961 II; Gawroński J., Dyplomatyczne wagary, W. 1965; Glinka W., Pamiętnik z wielkiej wojny, W. 1928 III–IV; Jędrzejewicz W., Kronika życia Józefa Piłsudskiego 1867–1935, Londyn 1977 I–II; Lednicki W., Pamiętniki, Londyn 1967 II; Meysztowicz W., Poszło z dymem, Londyn 1973 s. 40–1; Milewski H., Siedemdziesiąt lat wspomnień (1855–1925), P. 1930 s. 525; Pierwsza wojna polska (1918–1920), Oprac. S. Pomarański, W. 1920; Potocka M. M., Z moich wspomnień, London 1983; Potocki A., Master of Lancut, Londyn 1959; [Radziwiłłowa M.], Lettres de la princesse Radziwill ou Général Robilont 1889–1914, Bologne 1934 I–IV; Rogowski R., Do widzenia, stary domu, W. 1980 s. 100; Wańkowicz M., Strzępy epopei, W. 1939; Woyniłłowicz E., Wspomnienia 1847–1928, Wil. 1931; – „Dzien. Miński” 1917 nr z 3 IX; „Dzien. Piotrogrodzki” 1917 nr z 18 X; „Słowo” 1926 nr z 27 X; – Arch. PAN: Kossakowski M., Diariusz I IX 1917 (rkp.) T. 2 k. 243; B. Jag.: rkp. 9493 III (Skirmunt K., Moje wspomnienia, s. 67–8); – Informacje Izabeli Radziwiłłowej z W.
Wojciech Roszkowski